O tym, że bez nauki nie ma rozwoju, wie każdy. O tym, że szkoła to ciągła nauka, też wie każdy. Pozostaje najważniejsze pytanie – jak się uczyć, żeby się nauczyć?
Wielkie umysły tego świata – od starożytności po współczesność – zastanawiały się nad istotą uczenia się. Uczenie się to nie tylko potencjał intelektualny, to również, a może przede wszystkim umiejętność przechowywania i wydobywania wiedzy z pamięci.
Uczenie się to naturalny rozwój człowieka. Uczymy się chodzić, mówić, jeździć na rowerze. Chętnie poznajemy nowe smaki, miejsca i ludzi. Gdy przychodzi czas na naukę szkolną, trudniej znaleźć odpowiedni sposób uczenia się. Nagle uczenie się staje się czymś nienaturalnym, do czego czujemy się zmuszeni. Wzburza w nas negatywne uczucia.
Pora to zmienić. Oto 6 najskuteczniejszych strategii uczenia się. Wszystkie te strategie oparte są na badaniach amerykańskich psychologów kognitywnych. Nie są to teorie nowe ani wyssane z palca.
6 najskuteczniejszych strategii uczenia się:
- podwójne kodowanie
- nauka rozłożona w czasie
- ćwiczenia w przywoływaniu
- przetwarzanie informacji
- ćwiczenia przemieszane
- dobre przykłady
1. PODWÓJNE KODOWANIE
Pierwsza strategia uczenia się to PODWÓJNE KODOWANIE. Brzmi trochę jak zajęcia z informatyki. W neurologii i dydaktyce kodowanie to zapamiętywanie.
Teoria podwójnego kodowania Allana Paivio
Allan Paivio to kanadyjski psycholog, który zajmował ludzką pamięcią, wyobraźnią oraz językiem. Jest on twórcą teorii podwójnego kodowania – the dual coding theory.
Teoria podwójnego kodowania – opiera się na założeniu, że człowiek tworzy reprezentacje rzeczywistości w dwóch systemach – niewerbalnym, inaczej sensorycznym oraz werbalnym – językowym.
Psychologia poznawcza E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura
Podwójne kodowanie to 2 osobne systemy przyswajania informacji. Jeden system to system słowny (werbalny), a drugi system to obrazowy (niewerbalny). W ten sposób nie tylko przyswajasz informacje, czytasz teksty, ale również poznajesz świat. Oba systemy istnieją równocześnie, ale są od siebie niezależne. Systemy te wzajemnie się wspierają i pozwalają lepiej rozumieć świat.
Słysząc lub widząc jakieś słowo korzystasz z systemu werbalnego, który uruchamia również system niewerbalny, tworząc wyobrażenia w twojej głowie. Są to twoje skojarzenia z tym słowem.
Podwójne kodowanie pomaga w zapamiętywaniu – wykorzystujesz słowo i obraz. Dzięki temu uaktywniasz 2 różne obszary w mózgu. Nie tylko łatwiej Ci zapamiętać nowe informacje, ale również w przyszłości łatwiej będzie Ci je wydobyć z pamięci odwołując się do słowa i obrazu.
Spróbuj na przykładzie słowa NOC.
Teraz spójrz na obrazek, gdzie w słowie NOC jest umieszczone skojarzenie.
Czy takie jest twoje skojarzenie z wyrazem NOC? A możesz masz inne skojarzenia? Wyraz NOC i obrazek księżyca uruchomiły w twojej głowie zapewne masę skojarzeń. Tak działa podwójne kodowanie w praktyce.
Każdy ma własne skojarzenia i to właśnie one pomogą w zapamiętaniu informacji. System werbalny i obrazowy wspierają się, co ułatwia zapamiętywanie i przywoływanie informacji. Jeśli zapomnisz informację z jednego systemu, drugi pospieszy na ratunek twojej pamięci.
Szczególnie dobrze działa to u osób, które ćwiczą zapamiętywanie informacji w ten sposób. Dlatego warto wykorzystać tę metodą i włączyć ją do swoich sposobów uczenia się.
Praktyczne wykorzystanie
Wiesz już, że podwójne kodowanie dobrze wypływa na zapamiętywanie, zastosuj to w praktyce. Jak najprościej to zrobić: wzbogacaj swoje notatki prostymi obrazkami, umieszczaj rysunki na listach słówek z języka obcego oraz listach zakupów. Rysuj diagramy i proste wykresy – wszystko, co tylko pomoże Ci w zapamiętaniu.
Kiedy wykorzystywać podwójne kodowanie:
- tworzenie notatek obrazkowych:
- gwiazda skojarzeń
- metoda Cornella
- mapy myśli
- tworzenie list zakupów
- nauka słówek
- fiszki wzbogacone obrazkami
- infografiki
- wykresy
Urozmaicając swoje notatki prostymi, schematycznymi obrazkami wyświadczasz sobie przysługę – lepiej zapamiętasz informacje w nich zawarte. Nie musisz być artystą. Im prostsze obrazki, tym lepiej. Pamiętaj – trening czyni mistrza, również w rysowaniu.
Szukasz inspiracji? Obejrzyj Word as an image i twórz własne skojarzenia.
2. NAUKA ROZŁOŻONA W CZASIE
Rozłożenie nauki w czasie to 2 z 6 najskuteczniejszych strategii uczenia się.
Rozłożenie nauki w czasie, to nic innego jak planowanie nauki i dzielenie materiału na mniejsze porcje. Zakuwanie na wieczór przed klasówką nie działa na dłuższą metę, nawet jeśli klasówkę uda Ci się zaliczyć. Szybko się ucząc, równie szybko zapominasz.
Zakuwanie na ostatnią chwilę:
- jesteś zmęczony ilością materiału do opanowania,
- stresujesz się upływającym czasem,
- nauka nie kojarzy ci się przyjemnością i odkrywaniem świata,
- następnym razem, gdy będziesz chciał skorzystać z informacji, które zakuwałeś na ostatnią chwilę, po prostu nie będziesz ich pamiętać.
Zacznij od zmiany nastawienia i nie ucz się w ostatniej chwili. Będzie to możliwe, jeśli zaplanujesz naukę i rozłożysz ją w czasie.
Nawet najskuteczniejsze metody uczenia się nie pomogą, jeśli będziesz się uczyć na ostatnią chwilę.
Planuj naukę
Nauczyciel zwykle zapowiada klasówkę tydzień wcześniej, więc masz 7 dni, by się do niej przygotować. Sprawdź ile materiału musisz się nauczyć i podziel go na 7 dni. Uwzględnij w swoim planie czas na powtórki i odpoczynek. Przerwy pomiędzy sesjami nauki sprawią, że zapomnisz część informacji, a to wzmocni zapamiętywanie. Musisz trochę zapomnieć, żeby się nauczyć. Sumarycznie poświęcisz na naukę tyle samo czasu, ale nie będzie to skumulowana nauka. Spróbuj dwugodzinne wieczorne zakuwanie rozłożyć na 4 sesje po 30 minut.
Szybko zobaczysz różnicę. Będziesz uczyć się szybciej, z większą przyjemnością i wiedza zostanie z tobą na dłużej.
Jeśli masz problem z planowanie czasu i dzieleniem materiału na mniejsze porcje, poproś o pomoc rodzica lub starsze rodzeństwo.
3. ĆWICZENIA W PRZYWOŁYWANIU
Ćwiczenia w przywoływaniu to nic innego jak testowanie swojej wiedzy.
Praktyka czyni mistrza
Kiedy się uczysz, znajdź chwilę i odłóż wszystkie materiały. Spróbuj napisać, narysować lub opowiedzieć wszystko, co zapamiętałeś. Staraj się przywołać, jak najwięcej szczegółów. Jeśli musisz, zajrzyj do materiałów. Chodzi o to, byś przywoływał informacje z pamięci, tak jak będziesz musiał to zrobić na klasówce lub egzaminie. Nie musisz rozwiązywać prawdziwego testu, takiego z pytaniami wielokrotnego wyboru. Możesz poprosić mamę lub rodzeństwo, by cię wysłuchało, jeśli potrzebujesz audytorium. Przywoływanie informacji sprawia, że są one inaczej przechowywane w pamięci i masz do nich łatwiejszy dostęp, kiedy są Ci potrzebne.
Ćwiczenia w przywoływaniu są idealną strategię uczenia się przy wsparciu rodziców. Codzienne pytanie: “Czego dziś nauczyłeś się w szkole?” jest idealnym początkiem do ćwiczeń w przywoływaniu. Rodzice nie muszą być specjalistami z danego tematu, ani zbyt mocno udzielać się podczas rozmowy. Ważne by dziecko wytłumaczyło, to czego się danego dnia nauczyło. To znacząco wpływanie na poprawę zapamiętywania treści.
Jeśli masz trudności z przypomnieniem sobie informacji, to świetnie. To trudności pomogą Ci w nauce. Lepiej odłóż wszystkie książki i ćwicz przywoływanie informacji, niż wielokrotnie czytaj ten sam rozdział w podręczniku.
Wielokrotne czytanie sprawia, że czujesz się dobrze. Stajesz się biegły w czytaniu, ale to tylko złudzenie nauki. Przywoływanie informacji z pamięci jest dla ciebie trudne i wydaje ci się, że mało pamiętasz. To najlepszy sposób uczenia się. Twój mózg odwdzięczy ci się na sprawdzianie.
Wykorzystaj to w praktyce
Wykorzystaj fiszki, ale uważaj. Mów odpowiedzi na głos i nie podglądaj. Stwórz sobie też karty akcji, aby urozmaicać powtórki. Na kartach akcji umieść, np.:
- podaj przykład
- podaj różnice
- podaj podobieństwa
Dzięki takim powtórkom nie wpadniesz w rutynę, nie będzie to też odczytywanie fiszek czy zakuwanie.
Pamiętaj o sprawdzeniu poprawnych odpowiedzi. Nie musisz tego robić od razu. Czasem warto sprawdzić poprawność odpowiedzi dopiero po całej sesji nauki.
4. PRZETWARZANIE INFORMACJI
Przetwarzanie informacji to bardzo szerokie pojęcie. Chodzi o to, by rozumieć to, czego się uczysz. Rozumiesz dzięki temu, że przetwarzasz informacje dodając nową wiedzę do tej już istniejącej w twojej głowie. Nowe informacje muszą zostać połączone i uporządkowane razem z tym, co już wiesz. Dzięki temu lepiej będziesz je pamiętać w przyszłości.
Są 3 proste techniki, które pomagają w przetwarzaniu informacji:
- zadawanie pytań: jak i dlaczego
W przypadku uczenia się chodzi o to, by zadawać sobie pytania: jak i dlaczego. Spróbuj na prostym przykładzie – uczysz się historii, np. o powstaniu Solidarności. Zadaj sobie pytanie: “Dlaczego taki ruch powstał?”, “Co było bezpośrednią przyczyną powstania tego ruchu?”, “Jak Solidarność przyczyniła się do zmiany ustroju w Polsce”? Zadaj sobie pytania i poszukaj odpowiedzi w podręczniku, w notatkach. Następnie spróbuj wyjaśnić własnymi słowami: jak i dlaczego. Możesz zapytać kolegę lub swojego nauczyciela – na pewno spodoba mu się taka dyskusja. W ten sposób tworzysz połączenia pomiędzy nowymi faktami i informacjami oraz starą wiedzą. Dzięki temu historia przestanie być zbiorem suchych faktów, a stanie się fascynującą opowieścią. Szybko przekonasz się, że dzięki tej metodzie będziesz łatwiej zapamiętywać informacje.
- stosowanie konkretnych przykładów
O przykładach przeczytasz w części 6. DOBRE PRZYKŁADY.
- podwójne kodowanie
O podwójnym kodowaniu przeczytasz w części 1. PODWÓJNE KODOWANIE.
5. ĆWICZENIA PRZEMIESZANE
Stosowanie strategii mieszania ćwiczeń jest trochę podobne do ćwiczeń rozłożonych w czasie. Nie jest to jednak to samo.
Wyobraź sobie, że rozwiązujesz zadania z matematyki. Są to zadania ze zbioru zdań lub ze skryptu przygotowanego przez twojego nauczyciela. W większości przypadków będą to zadania jednego typu lub dotyczące jednego zagadnienia, np. zadania z wykorzystaniem twierdzenia Pitagorasa. Prawdopodobnie poznałeś/-aś to twierdzenie na lekcji, rozwiązałeś/-aś kilka przykładów w szkole, a teraz odrabiasz pracę domową. Czyli cały czas rozwiązujesz jeden problem – 10, może 20 identycznych zadań.
Ćwiczenia przemieszane opierają się o zasadę mieszania typów ćwiczeń. Tzn. zestaw zadań, który rozwiązujesz zawiera różne zadania. Żeby je rozwiązać musisz wykorzystać wiedzę sprzed tygodnia czy miesiąca i sam musisz zdecydować jakie twierdzenie czy wzór będą Ci potrzebne. Taki sposób ćwiczenia matematyki jest trudniejszy, wymaga myślenia, ale daje lepsze rezultaty. Na pewno popełnisz będę, ale nauka na błędach – własnych błędach – jest jednym z najlepszym sposobów uczenia się. Na sprawdzianie i egzaminie nikt Ci nie powie z jakiego wzory czy twierdzenia masz skorzystać. Sam będziesz musiał/-a wybrać i dokonać odpowiednich obliczeń.
Metodę ćwiczeń przemieszanych można zastosować do każdego przedmiotu. Weźmy na przykład biologię. Jeśli czytasz jakiś rozdział, np. o gadach, warto wrócić do rozdziału o rybach i płazach, poszukać różnic i podobieństw. Dzięki temu tworzysz w swoim mózgu naturalne połączenia – łączysz nową wiedzę ze starą wiedzą i przebudowujesz swoją pamięć. Dzięki tym połączeniom łatwiej będziecie ci w przyszłości wydobyć te informacje z głowy, np. na klasówce.
Taki sposób nauki jest odzwierciedleniem naturalnego korzystania z wiedzy. Czy kiedy rozmawiasz po angielsku z przypadkowo spotkanym na ulicy turystom, nie mówisz: “Przepraszam, czy możemy rozmawiać tylko w Present Simple i Past Simple, bo tylko takie czasy znam. W takiej rozmowie chodzi o komunikację – musisz zrozumieć tę osobę, a ona Ciebie. Nikt Ci nie powie z jakich zagadnień gramatycznych i słówek masz skorzystać – sam musisz wybrać.
Kiedy po szkole rozwiązujesz zadania, uczysz się do klasówki czy powtarzasz słówka pamiętaj o ćwiczeniach przemieszanych. Mieszaj zagadnienia i tematy, ale też przedmioty. Nie ucz się godzinę lub 2 tego same przedmiotu. Zmienią, tasuj, miksuj – twój mózg nagrodzi Cię lepszą koncentracją i wynikami na sprawdzianach.
Ćwiczenia przemieszane automatycznie rozkładają naukę w czasie – 2 strategię łączą się w jedną.
6. DOBRE PRZYKŁADY
Kiedy próbujesz coś zrozumieć, nic nie działa tak skutecznie, jak dobry przykład. Szczególnie jeśli próbujesz zrozumieć pojęcia abstrakcyjne.
Jeśli uczysz się z notatek zrobionych na lekcji lub wykładzie, sprawdź jakie przykłady podał nauczyciel tłumacząc zagadnienie. Zwracaj na nie szczególną uwagę. Zastanów się nad podanym przykładem – dlaczego dobrze obrazuje to pojęcie lub zagadnienie. To jest istota dobrego przykładu – połączone pomiędzy pojęciem a przykładem.
Teraz czas na twój przykład. Własne przykłady łatwiej zapamiętać i przywołać w przyszłości. Szczególnie istotne jest tworzenie przykładów, kiedy uczysz się pojęć abstrakcyjnych.
Źródła:
- Paivio A., Imagery and verbal processes, 1971.
- Roediger H. L., Karpicke J. D., Test-enhanced learning: Taking memory test improves long-term retention, [w:] Psychological Science, 2006.
- Taylor K., Rohrer D., The effect of interleaved practice, [w:] Applied Cognitive Psychology, 2010.
- Weinstein Y., Sumeracki M., Understanding how we learn, 2019.
- Woloshyn V.E., Pressley M., Schneider W., Elaborative-interrogation and prior-knowledge effects on learning of facts, [w:] Journal od Educational Psychology, 1992.
Autor tekstu: Kasia Pijanowska